XẠ CAN
( Cây Rẻ Quạt )
Tên khoa học: BelamCan da sinensis (L) D. C
Họ Lay Ơn (Iridaceae)
Bộ phận dùng: thân rễ (vẫn gọi là củ). Rễ cong queo có đốt, ngắn, to, khô, sạch rễ con, sắc vàng nhạt hoặc vàng nâu; ruột trắng, thơm, rắn. Thứ vụn nát, mốc, thâm đen, xốp, mọt là xấu.
Thành phần hoá học: chứa Belamcandin, Tectoridin, Iridin v.v...đều có tính chất Glucosid.
Tính vị: vị đắng, tính hàn.
Quy kinh: Vào kinh Can và Phế.
Tác dụng: thanh hoả, giải độc, tán huyết, tiêu đàm.
Chủ trị: trị viêm yết hầu, ho, đàm tắc, trị sốt rét.
Liều dùng: Ngày dùng 3 - 6g.
Kiêng ky: Tỳ Vị hư hàn không nên dùng.
Cách bào chế:
Theo Trung Y: Hái lấy củ, ngâm nước vo gạo một đêm, vớt ra; nấu với lá Tre độ 3 giờ, phơi khô dùng.
Theo kinh nghiệm Việt Nam:Dùng tươi: rửa sạch, giã với ít muối để ngậm (trị đau cổ).
Dùng khô: mài thành bột trong nắp siêu, uống với nước tiểu trẻ em khoẻ mạnh dưới 3 tuổi. Rửa sạch, ủ mềm đều, bào mỏng phơi khô.
Bảo quản: cho vào thùng kín, tránh ẩm mọt mốc, để nơi cao ráo.