Tác dụng của xa tiền tử - bông mã đề

Mã đề tên thường gọi là: Mã đề thảo, Xa tiền thảo, Xa tiền tử, Nhả én

Tên khoa học là Plantago asiatica L.

Họ khoa học: Thuộc họ mã đề Plantaginacea

Cây mã đề cho các vị thuốc sau:

- Xa tiền tử: Semen plantaginis là hạt phơi khô hay sấy khô.

- Mã đề thảo (xa tiền thảo): Herba plantaginis là toàn cây bỏ rễ phơi hay sấy khô.

- Lá mã đề: Folium plantaginis là lá hay tươi hoặc sấy khô.

1. Cách thu hái, chế biến thuốc:

Vào tháng 7-8 quả chín thì hái toàn cây đưa về phơi hay sấy khô, loại bỏ tạp chất. Muốn lấy hạt thì đập rũ lấy hạt, rây qua rây rồi phơi khô.

2. Mô tả dược liệu:

Vị thuốc Xa Tiền Tử là hạt chín già phơi khô của cây mã đề, Xa Tiền Thảo là cả cây Mã Đề phơi hay sấy khô. Hạt rất nhỏ, hình bầu dục, hơi dẹt, dài khỏang 1 mm. Mặt ngoài màu nâu hay tím đen. Nhìn gần thấy trên mặt hạt có chấm nhỏ màu trắng khá rõ. Nhìn qua kính lúp thấy những vân lăn tăn trên bề mặt hạt. Rốn hạt lõm.

Thành phần hóa học: Chất nhày.

Tính vị: Vị ngọt, tính hàn.

Quy kinh: Can, thận, tiểu tràng.

3. Tác dụng dược lý:

Tác dụng lợi tiểu: Hạt Mã Đề có tác dụng tăng cường bài tiết nước tiểu, tăng bài tiết lượng acid uric, lượng muối NaCl. Chất glycosid chiết ra từ hạt có tác dụng ức chế trung khu hô hấp, xúc tiến sự phân tiết ở niêm mạc đường hô hấp (cho nên có thể dùng trấn ho trừ đờm).

- Tác dụng chữa ho.

- Hạ huyết áp.

- Tác dụng kháng khuẩn: ức chế trực khuẩn lỵ.

4. Tác dụng của Xa Tiền Tử:

- Thanh nhiệt, lợi thấp, trị viêm thận cấp tính, viêm đường niệu đạo, viêm bàng quang cấp, sỏi niệu đạo. Thanh thấp nhiệt tỳ vị, thanh thấp hóa đờm, thanh can sáng mắt, ích thận cố tinh.

5. Chủ trị, phối hợp của thuốc:

- Trị chứng thấp nhiệt, tiểu tiện khó khăn, đi tiểu đau buốt, đái dắt, nước tiểu đỏ đục, nóng và lượng rất ít, thậm chí đi tiểu ra máu, có thể dùng hạt mã đề để tán bột, mỗi lần dùng 8gr.

- Trị phế nhiệt, ho có đờm. Phối hợp với mạch môn.

- Trị mắt đỏ, sưng đau, hoa mắt. Phối hợp hạ khô thảo.

- Dùng cho những người không sinh con được hoặc lâu ngày không đẻ được, còn dùng chữa ho ra máu, hạ huyết áp.

Cách dùng, liều dùng: Hạt 5 - 10g (dạng khô), nấu sắc uống.

6. Kiêng kỵ:

- Phụ nữ có thai không dùng .

- Âm thịnh dương suy không nên dùng.